Research Information System
in: Tanzimattan Cumhuriyete Diyarbakır, O. Bozan,H. Asan,H. Yıldız,M. S. Erpolat, Editor, Manas, Ankara, pp.428-445, 2019
Diyarbakır’ın geçmişten gelen en büyük gücü farklı din ve dillere ev sahipliği yapmış olmasıdır.
Coğrafyası gibi sıcakkanlı insanlarının bir arada huzurla yaşadığı kentte, her uygarlığın kendine özgü
kültürünün, geleneklerinin izlerini görmek mümkündür. Bu izler bazen surların üzerinde yer alan motiflerde
ve mimari yapılarda, bazen geleneksel el sanatlarında, bazen de şehir halkının günlük yaşamında görülebilir.
Bilindiği gibi kültür; geçmişten günümüze getirdiğimiz tüm birikimlerimizdir. Bu birikimlerimizle
birlikte günümüze süzülerek gelen geleneksel el sanatlarımız ise yaşamımıza yön vermekte, kolaylaştırmakta,
güzelleştirmekte ve bir zarafet katmaktadır. Bu çok yönlülüğün içinde yer alan bir sanat dalı da
çömlekçiliktir. Diyarbakır’ın geleneksel çömlekçiliğinde ustaları tarafından yöre kilinden yapılarak üretilmiş,
kırkı aşkın form bulunmaktadır. Bu formlardan biri “künk” olup, kanalizasyon ve su boruları olarak yer
altında kullanılmaktadır. Bir diğeri “küp” olup, çeşitlerine göre erzak kabı, su deposu veya evlerin çatısında
baca olarak kullanılmaktadır. Ayrıca “puhrenk” denilen yarım silindir şeklindeki form ise kiremit niyetine
hamamlarda, camilerde, evlerde vb. çatılara döşenmektedir. Testiler ise çeşitlerine göre su içmede, kumbara
olarak tasarruf etmede, düğünde gelinin kırması ritüelinin yerine getirilmesinde; Kurban bayramında
çocuklara içine su ve üstüne elma konarak verilip sevindirilmelerinde; yapıların tavanlarına konularak,
yalıtım sağlanmasında kullanılmaktadır. Öte yandan yemek pişirmek için güveç veya tabak niyetiyle
yapılmış kil kaplar da mevcuttur. Ayrıca avlularda ve bahçelerde kullanılan saksıların yanı sıra, plakalar
şeklinde yapılan formların da surların mimarisinde ve fırınların zemin döşemelerinde yer aldığı
görülmektedir.
Bu araştırma, ilgili literatür taramaları yapılarak, bu alanda çalışmış usta ve kalfalarla görüşülerek
hazırlanmıştır. Amaç; Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadar Diyarbakır kültüründe ve yaşamında önemli yeri
olan geleneksel Diyarbakır çömleklerinin neler olduğunu, kimler tarafından yapıldıklarını, nerelerde ve nasıl
kullanıldıklarını ortaya konarak, kültür tarihine ışık tutmaktır.