Akademik Veri Yönetim Sistemi
2. Uluslararası Etik Kongresi, Ankara, Türkiye, 5 - 06 Şubat 2021, ss.48-49
ÖZET
2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 65. Maddesinde, bilimsel araştırma ve yayın etiği
kurullarının oluşumu, görevleri ve çalışmalarına ilişkin usul ve esasların Yükseköğretim Kurulu
tarafından çıkartılacak yönetmeliklerle düzenleneceğine hükmedilmiştir. Kanunun bu emredici
hükmüne rağmen, yükseköğretim kurumlarında yer alan bilimsel araştırma ve yayın etiği
kurullarının oluşumu, görevleri, çalışma usul ve esasları, bir yönetmelikle düzenlenmemekte;
Yükseköğretim Kurulu Genel Kurulu'nun 10.11.2016 tarihli toplantısında alınan 2016.23.497 sayılı
kararı kapsamında çıkartılan Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi
(YÖKBAYEY) ile düzenlenmektedir. Ayrıca uygulamada da üniversitelerin kendi bünyelerindeki bu
kurulları, senatolarının kararlarıyla çıkarttıkları yönergeler kapsamında oluşturarak görevlerini ve
işleyişlerini belirledikleri görülmektedir.
Araştırmada öncelikle, bilimsel araştırma ve yayın etiği kurullarına kaynaklık teşkil eden mevzuat
düzenlemeleri Anayasa’da yer alan ilgili hükümlerden başlayarak, hukuki normlar hiyerarşisi ve
hukukun genel teorisi bağlamında kapsamlı bir biçimde incelenmiştir. Araştırma yöntemi olarak
doküman incelemesi yöntemi kullanılarak YÖKBAYEY’de etik kurullarla ilgili temalar belirlenmiş;
daha sonra da bu temalar bağlamında, İstanbul’daki devlet üniversiteleri arasından çalışma grubu
olarak seçilen 4 üniversite (İstanbul Üniversitesi, Boğaziçi Üniversitesi, Marmara Üniversitesi,
İstanbul Medeniyet Üniversitesi) tarafından sosyal ve beşeri bilimler ve eğitim bilimleri alanlarında
oluşturulan bilimsel araştırma ve yayın etiği kurullarıyla ilgili çıkartılan yönergeler analiz
edilmiştir.
Elde edilen bulgular; üniversiteler tarafından etik kurullarla ilgili çıkartılan yönerge hükümlerinin
genel olarak YÖKBAYEY’deki ilgili hükümlerle örtüşmediğini ve hatta önemli aykırılıklar içerdiğini
göstermektedir. Üniversitelerdeki etik kurulların hukuka uygun işlememesinin bilimsel
araştırmaların serbestçe yapılması ilkesini zedeleyebileceği ve gerek araştırmacılar gerekse de kurul
üyeleri açısından önemli bürokratik sorunlar ve iş yükü getirebileceği tartışılmıştır. Araştırma
sonuçlarına dayalı olarak; etik kurullarla ilgili tüm hususların YÖK tarafından yönetmelikle
düzenlenmesi, üniversitelerce çıkartılan yönergelerdeki hukuka aykırılıkların giderilmesi,
üniversitelerin YÖKBAYEY’de açıklığa kavuşturulmayan hususlarda ve YÖKBAYEY’e aykırı
olmayacak biçimde yönergeler çıkartabileceği önerilmiştir. Ayrıca araştırmacılara yönelik olarak da
sosyal ve beşerî bilimlerle eğitim bilimleri alanlarında kurulan etik kurulların işleyişiyle ilgili olarak
sorunların tespiti ve iyi örneklerin yaygınlaştırılması amacıyla özellikle durum çalışması ve
fenomonolojik çalışmaların yapılması önerilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Bilimsel Araştırma Ve Yayın Etiği Kurulları, Etik Mevzuatı, Üniversiteler
ABSTRACT
In Article 65 of the Higher Education Law numbered 2547, it was decided that the principles and
procedures regarding the formation, duties and studies of scientific research and publication ethics
boards shall be regulated by the regulations to be issued by Higher Education Council. Despite this
mandatory provision of the law, the formation, duties, working procedures and principles of
scientific research and publication ethics committees in higher education institutions are not
regulated by a regulation; It is regulated by the Higher Education Council Scientific Research and
Publication Ethics Directive (HECSRPED) issued within the scope of the decision number
2016.23.497 taken at the meeting of the General Board of the Higher Education Council (HEC) on
10.11.2016. In addition, in practice, it is seen that universities determine their duties and functioning
by establishing these boards within their own bodies within the scope of the directives issued by the
decisions of their senates.
In the research, first of all, the legislative regulations that are the source of scientific research and
publishing ethics committees have been comprehensively examined in the context of the hierarchy of
legal norms and the general theory of law, starting with the relevant provisions in the Constitution.
Themes related to ethics committees were determined in HECSRPED by using the document review
method as the research method; Later, in the context of these themes, the directives issued in the
field of scientific research and publication ethics committees by the 4 universities (Istanbul
University, Boğaziçi University, Marmara University, Istanbul Medeniyet University) which are
selected as working groups among the state universities in Istanbul were analyzed.
The findings show that the provisions of the directives issued by universities on ethics committees
generally do not coincide with the relevant provisions in HECSRPED and even contain significant
contradictions. It has been argued that the failure of ethical committees in universities to operate in
accordance with the law may damage the principle of conducting scientific research freely and may
cause important bureaucratic problems and workload for both researchers and board members.
Based on the research results; It has been suggested that all issues related to ethical committees are
regulated by regulations issued by HEC, eliminating the illegality of the directives issued by
universities, and that the universities can issue directives in a way that is not contrary to
HECSRPED and the matters not clarified in HECSRPED. In addition, it was recommended for
researchers to conduct case studies and phenomenological studies in order to determine the
problems related to the functioning of ethical committees established in the fields of social and
humanities and educational sciences and to disseminate good examples.
Keywords: Scientific Research and Publication Ethics Boards, Ethical Legislation, Universities