The Relationship of an Avar Noblewomen’s Headdress with Central Asia: An Archaeological and Iconographic Examination

Creative Commons License

Balogh C.

9. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, İstanbul, Turkey, 13 - 17 September 2021, vol.4, pp.171-194

Abstract

1937'de Cibakháza'da (Jász-Nagykun-Szolnok ili, Macaristan) ev inşaatı sırasında tek başına gömülmüş, zengin bir kadın mezarı bulunmuştur. Muhtemelen gizlice gömülen, 40-45 yaşları arasında ölen soylu kadın, altın kurdelelerle süslenmiş elbise, altın takılar, altın süslü bıçak ve hançerle gömülmüştür. Mezarın buluntuları arasında en dikkat çekici olanı, kafatası üstünde ortaya çıkan ve başlığı süsleyen, avuç içi büyüklüğünde üç altın plakadır. Bugüne kadar yapılan araştırmalar, bu levhaları Bizans ustalarının eseri olarak değerlendirmiş ve Hristiyan içerikli hayat ağacı ve kuş (güvercin) figürü olarak yorumlamıştır.

Bununla birlikte üç dişli taç/başlık tipinin, 7-8. yy. Türk arkeolojik materyaline, öncellikle tasvirlere dayanarak bir iktidar sembolü olduğu uzun zamandan beri bilinmektedir. Bu olgu, Avar soylu kadın başlığının rekonstrüksiyonu için yeterli bir temel sağlar. Bozkır tipi bir taç/başlık ile Hristiyan sembollerle süslenmiş altın levhalar arasındaki çelişkiyi ise bu süslerin motiflerini ve kompozisyonunu inceleyerek çözebiliriz. Önceki bilimsel görüşlerin aksine, süslemelerin üzerindeki kuş figürünün bir güvercin değil, bir anka kuşu olduğunu düşünmekte ve kompozisyonun paralellerini Orta Asya Türk kalıntılarında bulmaktayız.

Çalışmada, Avar “prensesinin” başlığıyla ilişkili görünen Orta Asya örnekleri ve taç üzerindeki tasvirlerin paralelleri tanıtılıyor ve bunlar aracılığıyla Avar Dönemi’ne ait bu müstesna taç yeni bir bağlama yerleştiriliyor.